De effecten van soja op de gezondheid: een referentiegids voor gezondheidsprofessionals

Soja is een erg controversieel thema binnen het gebied van voeding, dat al heel wat inkt heeft doen vloeien. De afgelopen 30 jaar werden er diverse onderzoekswerken over soja gepubliceerd (cholesterolverlagende effecten van soja-eiwitten, impact van isoflavonen op de gezondheid enz.). Met meer dan 2000 publicaties per jaar in de voorbije 2 decennia lijkt het onmogelijk om alle info te bundelen en de impact van de consumptie van sojaproducten op de gezondheid duidelijk in kaart te brengen. Daarom hebben dr. Messina en zijn team een samenvatting gemaakt van de betrouwbaarste publicaties, systematische reviews en meta-analyses, inclusief de grote cohortstudies en de adviezen van onafhankelijke gezondheidsinstellingen. Het resultaat is een referentiegids over soja voor gezondheidsprofessionals.

Producten op basis van soja: kenmerken en gezondheidseffecten

De gids begint met een overzicht van de verschillende voedingsmiddelen op basis van soja en het productieproces ervan (inclusief de al dan niet gefermenteerde varianten). Daarna volgt een deel over soja-eiwitten en hoe deze zich positioneren tegenover dierlijke eiwitten op het vlak van hoeveelheid, kwaliteit van de aminozuren, spierversterking en verzadigende eigenschappen.

Verder gaat de gids over isoflavonen. Dit is het voornaamste wetenschappelijke onderzoeksdomein waarover de meeste tegenstrijdigheden te lezen zijn. Dr. Messina en zijn team leggen deze complexe natuurlijke fytochemicaliën uit, om de mogelijke gezondheidseffecten beter te kunnen begrijpen.

Belangrijke punten om te onthouden:

Soja bevat 38 à 40% eiwitten, en is hiermee een van de grootste eiwitbronnen in de plantaardige wereld. Deze eiwitten zijn kwalitatief hoogwaardig, volwaardig en goed verteerbaar, vergelijkbaar met dierlijke eiwitten.

Soja-eiwitten zorgen voor een vergelijkbare instandhouding en ontwikkeling van de spiemassa als wei-eiwitten en andere dierlijke eiwitten

De consumptie van soja-eiwitten levert vergelijkbare effecten op met wei-eiwitten op het eetlustprofiel, de energieaanvoer en het energiemetabolisme.

In het geheel lijkt er weinig bewijs te zijn dat de fermentatie van producten op basis van soja betere klinische voordelen oplevert dan niet-gefermenteerde producten op basis soja. Uitvoeriger onderzoek hierover is echter aan de orde.

Isoflavonen zijn difenolische moleculen, waarvan de voornaamste voedingsbron bestaat uit peulvruchten uit de familie van de Fabaceae, namelijk soja. De potentiële effecten op de gezondheid worden in het volgende deel behandeld.

Overzichtelijke samenvatting van soja en de effecten ervan op de gezondheid

De gids belicht de verbanden tussen de consumptie van voedingsmiddelen op basis van soja, soja-eiwitten en/of isoflavonen, en diverse effecten op de gezondheid. Elk deel geeft een duidelijk beeld van de wetenschappelijke bewijzen en wat dit in de praktijk betekent voor de advisering van patiënten.

Effecten op de gezondheid die verband houden met isoflavonen

Borstkanker

Uit klinische en observationele gegevens blijkt dat producten op basis van soja veilig zijn voor vrouwen met borstkanker. Het American Institute of Cancer Research en het World Cancer Research Fund, evenals de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid onderschrijven de onschadelijkheid van de consumptie van soja voor mensen met een verhoogd risico op kanker en ex-kankerpatiënten. Hoewel de observationele gegevens het wel lijken te suggereren, bieden ze niet voldoende basis om vrouwen met borstkanker de consumptie van soja specifiek aan te bevelen om hun prognose te verbeteren.

Prostaatkanker

Er zijn aanwijzingen dat soja het risico op de ontwikkeling van prostaatkanker zou verminderen, maar de gegevens zijn op dit moment nog te tegenstrijdig om harde conclusies te trekken. Bijkomend onderzoek is dus nodig.

Osteoporose

De aanwezigheid van isoflavonen in soja wekt belangstelling vanwege de bewezen gunstige effecten van oestrogeen op de botten. Maar het is in dit stadium nog te vroeg om de consumptie van isoflavonen specifiek aan te bevelen om de gezondheid van het beendergestel te verbeteren. Aangezien voldoende eiwitten noodzakelijk zijn voor gezonde botten, kunnen isoflavonen gunstige effecten hebben op het beendergestel. Bovendien zijn bepaalde voedingsmiddelen en producten op basis van soja verrijkt met calcium, waardoor we deze kunnen beschouwen als een aanbevolen voedingsmiddel voor mensen met een risico op osteoporose.

Cognitieve functie

Kleine klinische studies tonen veelbelovende resultaten voor het verbeteren van de cognitieve functie. Maar bijkomend onderzoek is vereist om duidelijkere conclusies te trekken.

Opvliegers

Op basis van een meta-analyse van klinische onderzoeken, zijn er sterke bewijzen dat de consumptie van ongeveer 20 mg genisteïne (een van de drie belangrijkste isoflavonen in soja) en een totale aanvoer van isoflavonen van 50 à 60 mg de frequentie en de ernst van de opvliegers bij vrouwen in de menopauze ietwat kan verlichten. Het effect van de isoflavonen is echter niet toe te schrijven aan de voedingsmiddelen op basis van soja, want dit zou overeenkomen met ongeveer 500 ml sojadrink of 120 g tofu per dag.

Schildklierfunctie

Klinische bewijzen bevestigen dat voedingsmiddelen op basis van soja de schildklierfunctie niet verstoren. Niettemin is het aangetoond dat soja-eiwitten de opname van levothyroxine, een geneesmiddel voor de behandeling van hypothyroïdie, kunnen afremmen. Patiënten met hypothyroïdie hoeven soja echter niet te vermijden, zolang er voldoende tijd zit tussen de consumptie van soja en hun behandeling tegen de ziekte. Zo wordt aanbevolen om het geneesmiddel 1 uur vóór het ontbijt of 4 uur na de maaltijd in te nemen.

Mannelijke hormonen en vruchtbaarheid

Volgens heel wat klinische onderzoeksgegevens hebben soja of isoflavonen geen enkel effect op de testosteron- of oestrogeenwaarden bij mannen. Bovendien blijkt uit verschillende coherente studies dat soja of isoflavonen geen enkel effect hebben op de parameters van de spermatozoïden of het sperma, of op het risico om gynaecomastie te ontwikkelen.

De gids vermeldt nog andere effecten op de gezondheid die in verband worden gebracht met isoflavonen, i.e. de invloed op de vrouwelijke hormonen en de menstruatiecyclus, alsook de impact van de consumptie van isoflavonen tijdens de zwangerschap.

Soja-eiwitten en gezondheid

Het tweede deel van de gids gaat over de impact van soja-eiwitten op de gezondheid. De focus ligt op het cholesterolverlagende effect, waarvoor er in Canada en de Verenigde Staten een claim mag worden gebruikt. In 1999 heeft de FDA dan ook de volgende gezondheidsclaim goedgekeurd: “de consumptie van 25 g soja-eiwitten per dag beperkt het risico op hart- en vaatziekten”.

Daarnaast wordt de rol van soja-eiwitten bij jicht (ontsteking van de gewrichten) en allergieën beschreven.

Tot slot evalueert de gids het lipidenprofiel van soja, die een bron is van essentiële omega 3- en omega 6-vetzuren.

Belangrijkste punten om te onthouden:

Voedingsmiddelen op basis van geconcentreerde bronnen van soja-eiwitten leveren grote hoeveelheden hoogwaardige eiwitten. De mogelijke voordelen en de veiligheid van de geconcentreerde bronnen van soja-eiwitten werden grondig geëvalueerd.

Soja-eiwitten hebben een beperkt, maar wel klinisch relevant cholesterolverlagend effect. De FDA (Food and Drug Administration) zou in augustus 2023 definitief een beslissing nemen over de herbeoordeling van de bestaande gezondheidsclaim, een claim die overigens enkel in Canada en de Verenigde Staten is toegestaan.

Uit de vele klinische gegevens en de beperkte observationele gegevens blijkt dat voedingsmiddelen op basis van soja het risico op jicht niet verhogen en de ureumgehaltes in het bloed niet beïnvloeden. Integendeel, bepaalde aanbevelingen geven de voorkeur aan een hogere consumptie van voedingsmiddelen op basis van soja voor patiënten met jicht, gezien de mogelijke gunstige effecten ervan op het metabool syndroom of het risico op CVA.

Soja-eiwitten worden in de Verenigde Staten beschouwd als een belangrijk allergeen, hoewel de prevalentie ervan laag is in vergelijking met andere stoffen. Volgens het Centre de Recherche et d’Information Nutritionnelles (CERIN) zou minder dan 1% van de Europese bevolking allergisch zijn voor soja-eiwitten. Deze mensen moeten alle eiwithoudende sojaproducten vermijden, maar mogen wel sterk geraffineerde sojaolie consumeren.

Sojaolie bevat aanzienlijke hoeveelheden alfalinoleenzuur(ALA) (n-3) en linoleenzuur (LA) (n-6), twee essentiële vetzuren. Uit onderzoek blijkt dat de inname van LA geen ontstekingen veroorzaakt. Dit vetzuur werd echter wel in verband gebracht met een verlaging van het risico op coronaire hartziekten en diabetes. Hoewel de gegevens beperkter zijn, blijkt uit onderzoek dat de consumptie van sojaolie de oxidatieve stress niet verhoogt. Volgens de gids is het daarom van belang de aanbevolen hoeveelheden omega 3- en omega 6-vetzuren te respecteren.

Op basis van de bovengenoemde bevindingen lijkt 15 à 25 g soja-eiwitten per dag en 50 à 100 mg isoflavonen per dag een redelijke aanbeveling. Een hogere consumptie wordt niet in verband gebracht met negatieve effecten, maar de historische gegevens zijn niet volledig.

Besluit:

In deze referentiegids vindt u een overzicht van de huidige inzichten in sojagerelateerde topics. Het is een praktische gids waarmee u uw patiënten beter kunt adviseren aangaande de consumptie van soja en producten op basis van soja bij specifieke gezondheidsproblemen.